دعوت اسماعیلی در خراسان و ماوراءالنهر، قبل از تشکیل دولت نزاری(483-260ه ق)

بعد از وفات امام صادق(ع)، گروهی از شیعیان بر این عقیده پای فشردند که امامت به فرزند ارشد ایشان یعنی اسماعیل رسیده است و برای تصدیق ادعای خود احادیث متعددی را به نقل از ایشان بیان داشتند. شاخه ای از این گروه بعدها موفق به تشکیل خلافتی شیعی در شمال افریقا شد و موسس آن اعلام سیادت نمود و بیان داشت که از نوادگان امام صادق و همان شخصی است که شیعیان به عنوان قائم انتظار ظهور او را می کشند. دعوت یا تبلیغ از ارکان اصلی خلافت فاطمیان محسوب می شد. آنان داعیانی را به نقاط مختلف جهان اسلام می فرستادند تا مردم را به آئین خویش درآورده و خلافت فاطمی را قدرتمند سازند. داعیانی که از طرف خلفای فاطمی به سرزمین های دیگر فرستاده می شدند، وظیفه داشتند تا بنا به موقعیتی که در آن مشغول به فعالیت بودند، هوادارانی از طبقات مختلف اجتماعی بیابند و جزئیات مذهب خویش را به او تعلیم دهند. یکی از مراکز مهم فعالیت این داعیان، ایران و به ویژه نیمه-ی شرقی آن یعنی مناطق خراسان و ماوراءالنهر بود. عوامل متعددی در جذب داعیان به این مناطق دخیل بوده است. سیاست تساهل مذهبی حاکمان شرق و اهمیت و اعتباری که برای بزرگان دینی قائل می شدند و همچنین ویژگی های خاص جغرافیایی و سوق الجیشی مناطق مذکور، مثل دوری از دستگاه خلافت عباسی، از جمله دلایل مهم جذب داعیان اسماعیلی به این مناطق بوده است. در این میان، نقش و جایگاه داعیان در بین مردم به جهت تسلط بر علوم مختلف و همچنین نفوذ بالایی که بعضاً در بزرگان سیاسی جامعه داشتند و دیگر توانمندی های شخصی آن ها، در موفقیت و پیش برد دعوت، اهمیت بالایی داشت.